Twórca teorii: Grzegorz Jędrek
Obecnie teoria jest w fazie opracowywania i jej użyteczność nie została jeszcze w pełni potwierdzona metodami naukowymi. Poniższa teoria udostępniona jest na zasadzie przejrzystości procesu naukowego. Teoria wywodzi się z humanistyki, w szczególności z humanistyki cyfrowej.
Wszelkie prawa zastrzeżone.
Czym się zajmuje teoria obiegu?
Teoria obiegu zajmuje się tworzeniem znaczeń, relacjami, konstrukcją oraz dynamiką obiegów informacji w aspekcie ich zdolności do porządkowania i wartościowania danych kulturowych. By to osiągnąć, teoria uwzględnia zarówno rzeczywistość społeczną, technologiczną, prawną, ekonomiczną jak i semiotyczną.
Teoria ta ma charakter konstruktywistyczny, korzysta z osiągnięć performatyki, teorii aktora-sieci, teorii ograniczeń, poststrukturalizmu, medioznawstwa, kulturoznawstwa, myślenia systemowego, cybernetyki, posthumanizmu i transhumanizmu, humanistyki cyfrowe, memetykij i teorii kultury oraz teorii literatury, by zaproponować spójny obraz obiegu informacyjnego, który może być wyraźnie wyodrębniony i umieszczony w relacji do innych obiegów informacyjnych.
Teoria zakłada, że kultura składa się z minimalnych jednostek znaczeniowych, które nazwać można danymi kulturowymi. W wieloaspektowym procesie semiozy konstruują one wartości i normy, dzieła, instytucje, platformy i wydarzenia społeczne oraz jednostki, a także są przez nie przetwarzane. Istnieją tylko dwa typy przetworzeń: reinterpretacja i rekapitulacja.
Rekapitulacja jest performatywnym, kompilowalnym, zwrotnym operatorem, w którego wyniku dotychczasowy kanon/sposób działania, zwyczaj lub casus zostaje podtrzymany. Ponieważ jednak „każda iteracja jest alteracją” rekapitulacja wprowadza w teraźniejszość przeszłe formy, które w teraźniejszości nabierają nowych znaczeń. Przykładem rekapitulacji może być inscenizacja historyczna, digitalizacja lub renowacja.
Reinterpretacja jest performatywnym, kompilowalnym, zwrotnym operatorem, w którego wyniku dotychczasowy kanon/sposób działania, zwyczaj lub casus zostaje zmodyfikowany. Ponieważ jednak alteracje są ufundowane na iteracjach reinterpretacja jest rekonfiguracją raczej niż creatio ex nihilo. Przykładem reinterpretacji będzie wideowiersz czy wiersz-aplikacja, ale też modyfikacje w układzie wersów i rymów sonetu.
Główną metodą teorii obiegu jest analiza dynamiki obiegu poprzez zdefiniowanie kluczowych węzłów przepływu i modyfikacji danych kulturowych, które mogą się objawiać jako dzieła, instytucje, platformy, kluczowe osoby, wydarzenia. Następnie teoria ta opisuje sposoby samoograniczenia obiegu i jego relacji do innych obiegów, która konstruuje tożsamość obiegu. W ostatnim kroku teoria opisuje kluczowe wartości kulturowe wypracowane przez dany obieg.
Teorię obiegu należy stosować do rozpoznania i opisu dynamiki obiegu. Nie nadaje się ona do interpretacji znaczenia pojedynczego dzieła. Mówi tylko o tym, na jakich zasadach dzieło czy też inny węzeł przynależy lub nie przynależy do danego obiegu.
Aksjomaty teorii obiegu
- Istnieją minimalne jednostki znaczeniowe (dane kulturowe), które współtworzą wszystkie procesy i wytwory kultury.
- Dane kulturowe podlegają nieustannemu przetwarzaniu w obiegu, dokonującemu się poprzez dwa zasadnicze operatory: rekapitulację (podtrzymanie) i reinterpretację (modyfikację).
- Obieg jest szczególnym rodzajem systemu, który przetwarza dane kulturowe, a więc jego dynamikę da się opisać przy pomocy sprzężeń zwrotnych, pozytywnych i negatywnych.
- Każdy obieg kształtuje się jako względnie wyodrębniony układ przepływów i relacji, posiadający własne zasady samoograniczenia oraz kluczowe węzły.
- Każdy obieg się samoogranicza poprzez stworzenie reguł i technik przepływu i modyfikacji danych kulturowych.
- Sam zestaw reguł obiegu wytwarza wartości poprzez wskazanie tego, co jest w danym obiegu sensowne, a co nieistotne.
- Każdy obieg powstaje i trwa w określonych warunkach (np. regulaminy, algorytmy, normy instytucjonalne), które przesądzają o hierarchii wartości i sposobach oceniania danych kulturowych.
- Tożsamość obiegu jest konstruowana nie tylko „od wewnątrz”, lecz także „od zewnątrz” w interakcji z innymi obiegami, przez przepływy, konflikty, kooperacje i punkty styku.
- Reguły i zasady obiegu (zarówno technologiczne, jak i instytucjonalne) podlegają ciągłym powtórzeniom lub modyfikacjom, wpływając tym samym na transformację obiegu i jego wartości w czasie.
- Metodą badania obiegu jest identyfikacja kluczowych węzłów (dzieł, instytucji, osób, wydarzeń, platform, technologii) oraz przepływów (przekształceń, dystrybucji, odbioru) danych kulturowych.
- Teoria obiegu jest narzędziem wyjaśniającym i porównawczym: pozwala opisywać, dlaczego i w jaki sposób różne obiegi funkcjonują, zmieniają się, wzajemnie się przenikają i wytwarzają specyficzne wartości.